İklim değişikliği; kuraklık, orman yangınları, erozyon, temiz suya ulaşımın kısıtlanması, sel, buzulların erimesi ve şiddetli hava olaylarına sebep olmasının yanı sıra denizlerde de etkilerini deniz seviyelerinin yükselmesi, denizlerin ve okyanusların ısınması, deniz ortamının asitlenmesi ve biyoçeşitliliğinin olumsuz yönde etkilenmesi ve deniz ekosisteminin zarar görmesi şeklinde göstermektedir.

Dünyanın en büyük karbon yutağı olan okyanuslar genelinde gözlemlenen iklim değişikliği etkilerinin insan toplulukları için katastrofik sonuçları olacağı pek çok bilimsel çalışmada öngörülmektedir. İnsanlığın ortak mirası olan okyanusların korunması, iklim değişikliği etkilerinin azaltılması ve iklim değişikliğine adapte olunarak bu etkilerin minimize edilmesi gerekmektedir.

İklim değişikliği nedeniyle Dünya standartlarında meydana gelecek değişikliklerden kaçınmak için küresel çapta önlemler alınması büyük önem arz etmektedir. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) yayınladığı “Değişen İklimde Okyanus ve Kriyosfer Üzerine Özel Rapor”unda da değinildiği üzere iklim değişikliğinin nedenlerini ele almak, biyolojik ve ekolojik uyumu desteklemek ve toplumsal uyumu geliştirmek için iklim değişikliği etkilerini azaltma ve değişikliğe uyum ancak küresel çapta önlemler alındığı takdirde olumlu etki doğurabilecektir. Bu minvalde küresel olarak yürütülen çalışmalar Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (United Nations Faremework Convention on Climate Change – UNFCCC) ve bu bağlamda kabul edilen Paris Anlaşması, 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi ve Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları kapsamında karşılık bulmaktadır.

Türkiye’nin iklim değişikliği ile mücadelesi de Paris Anlaşmasının yürürlüğe girmesiyle ve ‘2053 Net Sıfır Emisyon (Net Zero Emissions by 2053)’ ve ‘Yeşil Kalkınma (Green Deal)’ hedefleri çerçevesinde son yıllarda hız kazanmıştır. 29 Ekim 2023 tarih ve 85 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın ismi T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı şeklinde değiştirilmiş ve Bakanlığa bağlı İklim Değişikliği Başkanlığı kurulmuştur. Ayrıca aynı Kararname ile İklim Değişikliği ve Hava Yönetimi Koordinasyon Kurulu’nun yerini İklim Değişikliği ve Uyum Koordinasyon Kurulu (İDKK) almış ve üye yapısı değiştirilerek kapsayıcılığı arttırılmıştır. Ek olarak, iklim değişikliği müzakerelerinin bir Baş Müzakereci tarafından yürütülmesine karar verilmiştir.

Türkiye, UNFCCC, Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (United Nations Convention on Biological Diversity – CBD) ve Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi altında Ulusal Yetki Alanları Dışındaki Alanlarda Deniz Biyolojik Çeşitliliğinin Korunması ve Sürdürülebilir Kullanımına İlişkin Sözleşme (Agreement under the United Nations Convention on the Law of the Sea on the Conservation and Sustainable Use of Marine Biological Diversity of Areas beyond National Jurisdiction – BBNJ) dahil olmak üzere uluslararası müzakerelerde aktif rol almaktadır. Türkiye iklim değişikliği alanındaki mevcut stratejisini, eylem planlarını ve Ulusal Katkı Beyanı’nı (Nationally Determined Contribution – NDC) güncellemek adına adımlar atmaktadır. Bu kapsamda Türkiye; 2015 yılında sera gazı emisyon artışını %21 oranında azaltma taahhüdünde bulunmuştur. UNFCCC 27. Taraf Ülkeler Konferansı’nda Türkiye tarafından yapılan Ulusal Katkı Beyanı ile bu oran 2030 yılı için %41 olarak güncellemiştir. Ayrıca, Türkiye’nin iklim değişikliği ve Emisyon Ticareti Sistemi (ETS) ile ilgili politika, hedef ve düzenlemeleri içeren bir İklim Değişikliği Kanunu’nu yayımlaması, kurumsal çerçeveyi belirlemesi ve mevcut Çevre Kanunu’ndan ve diğer yasal düzenlemelerden farklı olarak bütüncül bir mevzuat çalışması yapılması hedeflenmektedir.

DEHUKAM tarafından iklim değişikliğiyle ilgili deniz çevresi hukuku alanında hem akademik faaliyetler hem de Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile işbirliği içerisinde pek çok proje yürütülmektedir. Bu kapsamda, Barselona Sözleşmesi 22. Taraf Ülkeler Toplantısı’nın (COP 22) hazırlık sürecinde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile işbirliği içerisinde gerçekleştirilen proje kapsamında Ülke politikasının belirlenebilmesi adına DEHUKAM tarafından görüşler hazırlanmış, Gençlik Etkinliği düzenlenmiş, COP 22 Teması ve Bakanlar Deklarasyonu’nun hazırlanmasına ve COP 22’de Ülkemiz politikasının gelişmesine katkı sağlanmıştır. DEHUKAM, COP 22 kapsamında iklim değişikliği alanında hem Akdeniz hem de dünyamız adına önemli kararlar alınmasında öncü bir rol oynamıştır.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın daveti üzerine 27 Haziran- 1 Temmuz 2022 tarihleri arasında Lizbon’da düzenlenen UN Ocean Conferance programının “İklim Değişikliğine Uyum Çerçevesinde Planlama ve Sürdürülebilirlik” konusundaki oturumuna konuşmacı olarak katkı sağlanmıştır.  DEHUKAM araştırmacıları tarafından Mısır’ın Şarm El Şeyh şehrinde düzenlenen UNFCCC Konferansı’nda sunumlar gerçekleştirilmiştir.

DEHUKAM, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile işbirliği içerisinde sürdürülen başka bir proje kapsamında COP 22’de Ülkemize verilen Büro Başkanlığı süresince yürütülmekte olan çalışmalara ve toplantılara da teknik ve hukuki destek sağlamaktadır. Proje çerçevesinde Türkiye’de kurulması hedeflenen İklim Değişikliği Bölgesel Faaliyet Merkezi’nin kurulması çalışmaları görevi DEHUKAM’a verilmiştir. İklim Değişikliği Bölgesel Faaliyet Merkezi kurulması çalışmaları çerçevesinde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından DEHUKAM’a  yazılan ‘İklim Bölgesel Faaliyet Merkezi Kurulması Çalışmaları’ konulu yazı ile DEHUKAM bünyesinde bir iklim değişikliği araştırma merkezinin kurulmasının “ülkemiz denizlerinin çevresel açıdan iyileştirilmesi ve mavi büyüme ile denizcilik alanındaki hedeflerine ulaşmasına katkı sağlayacağı ve uluslararası hukuk camiasındaki konumunu yükselteceği” değerlendirilmiş olup DEHUKAM tarafından bu yönde bir karar alınması halinde Bakanlık tarafından imkânları ölçüsünde gerekli desteğin sağlanacağı belirtilmiştir.

Bu yazı minvalinde, DEHUKAM Yönetim Kurulu’nun 26/09/2022 tarih ve 2022/19 sayılı Kararı ile DEHUKAM bünyesinde Akdeniz İklim Değişikliği Araştırma Merkezi (AİDAM) kurulmuştur. Bu doğrultuda, DEHUKAM; Birleşmiş Milletler Çevre Programı içerisine entegre edilecek İklim Değişikliği Bölgesel Faaliyet Merkezi’nin Türkiye’de kurulmasına yönelik çalışmalara aktif olarak devam etmektedir.

AİDAM, iklim değişikliğinin denizlerimiz üzerindeki etkileri ve bu olumsuz etkilerle başa çıkılmasına yönelik farkındalık yaratmak için faaliyetler yürütmektedir. Bu çerçevede kamu bilincinin oluşturulmasına yönelik projeler düzenlemektedir.

Denizlerimizin ve okyanuslarımızın korunması, iklim değişikliği etkilerinin azaltılması ve toplumsal uyumun sağlanması için atılan adımlar, ulusal ve uluslararası düzeyde büyük bir öneme sahiptir. DEHUKAM, uluslararası alanda etkisini artırarak denizlerimizin ve okyanuslarımızın geleceğini güvence altına alma konusundaki taahhüdünü sürdürmek için büyük bir özveri ile çalışmalarına devam etmektedir.